Uważaj na najgroźniejszego polskiego węża. Po ukąszeniu żmii zygzakowatej nie ma czasu do stracenia. Zobacz, co zrobić gdy ukąsi żmija

W Polsce w środowisku naturalnym można natknąć się na węża. W naszym kraju występują cztery gatunki węży:

• gniewosz plamisty,
• wąż Eskulapa,
• zaskroniec zwyczajny,
• żmija zygzakowata.

Na szczęście tylko jeden z nich, a konkretnie żmija zygzakowata stanowi zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka. W Polsce żmija występuje powszechnie i pozostaje pod ścisłą ochroną gatunkową. Jej największe skupiska występują w okolicach Białegostoku, na Pomorzu oraz w Bieszczadach. Żmija zygzakowata jest stosunkowo niewielkim wężem – maksymalnie może osiągnąć ok. 1 m długości, zwykle jednak nie przekracza 80 cm. Może mieć ona barwę czarną, szarą lub brązową. Największa aktywność żmii przypada na sezon letni – od kwietnia/maja do października, w którym zapada w sen zimowy.

W Polsce z roku na rok odnotowuje się coraz większą liczbę ukąszeń żmii zygzakowatej, co ma związek ze wzrostem ich populacji, która jest następstwem zmian klimatycznych (cieplejsze zimy). Nie bez znaczenia jest również to, że zwiększa się liczba nieużytków rolnych i opuszczonych budynków. Jeszcze kilkanaście lat temu żmije występowały niemal wyłącznie poza środowiskiem ludzkim (w lasach i na łąkach). Obecnie zakładają swoje gniazda w ogrodach działkowych, przydomowych ogródkach czy nawet w parkach miejskich. Niekiedy żmiję zygzakowatą można spotkać w piaskownicach i na wysypiskach śmieci. Żmija zygzakowata nigdy nie ukąsi człowieka bez wyraźnej przyczyny. Jej atak jest konsekwencją zagrożenia np. w przypadku nadepnięcia, o co nie trudno w lesie czy na łące.

W Europie rocznie odnotowuje się ok. 15-25 tys. przypadków ukąszeń żmii, z czego zaledwie 30 to przypadki śmiertelne. Zdecydowanie największym ryzykiem zgonu obarczone są ukąszenia małych dzieci, osób w podeszłym wieku, a także osób, cierpiących na choroby układu krążenia. Zdecydowanie najwięcej ukąszeń przypada na sezon wiosenno-letni, co ma związek ze wzmożoną aktywnością węży, a także ruchem turystycznym.

Jad żmii zygzakowatej wydzielany jest przez gruczoły jadowe i zawiera on enzymy, jony metali i polipeptydy. Jego działanie polega na uszkodzeniu białek naczyń limfatycznych, leukocytów i erytrocytów. Oprócz tego jad żmii działa neurotoksycznie, powodując opadanie powiek, nieostrości widzenia czy też porażenie nerwu twarzowego. W zależności od miejsca ukąszenia jad ten może rozkładać cząsteczki kwasu hialuronowego, czyli podstawowego budulca tkanki łącznej.

Co ważne, największym stopniem toksyczności charakteryzuje się jad młodych żmij, szczególnie w sezonie wiosennym. Wpływ ukąszenia żmii zygzakowatej uzależniony jest od wielu czynników w tym m.in. od ilości wstrzykniętego jadu i masy ciała osoby poszkodowanej. Oprócz tego duży wpływ mają choroby towarzyszące, stres, osłabienie organizmu, a także ewentualna reakcja alergiczna na działanie jadu.

W ok. 50 proc. przypadków ukąszeń żmij to tzw. ukąszenia suche, w wyniku których jad nie wnika do organizmu człowieka.

Objawy po ukąszeniu żmii mogą różnić się w zależności od dawki jadu, chorób towarzyszących, ogólnego stanu zdrowia, aktywności fizycznej, a także od tego, czy wcześniej spożywano alkohol. Wśród najbardziej charakterystycznych symptomów można wymienić:

• intensywny ból w miejscu wstrzyknięcia jadu,
• obrzęk i uczucie mrowienia,
• nadwrażliwość na dotyk,
• widoczne zasinienie,
• powiększenie węzłów chłonnych,
• wybroczyny i pęcherze surowicze,
• ból brzucha,
• biegunka,
• nudności i wymioty,
• podwyższona temperatura ciała,
• wzmożona potliwość,
• wzmożone pragnienie,
• silne poczucie niepokoju,
• senność i dezorientacja.

Ryzyko śmierci z powodu ukąszenia żmii jest znacznie większe u dzieci niż u osób dorosłych, co wynika przede wszystkim ze stosunku ilości wstrzykniętego jadu do masy ciała.

Biorąc pod uwagę klasyfikację stworzoną przez Reida zatrucie jadem żmii zygzakowatej można podzielić na:

• ukąszenie bez zatrucia (tzw. ukąszenie suche),
• ukąszenie z łagodnym zatruciem, które charakteryzuje się obrzękiem, nudnościami, wymiotami i biegunką,
• ukąszenie z umiarkowanym zatruciem, które charakteryzuje się obrzękiem i wstrząsem występującym ok. 2 h po wstrzyknięciu jadu,
• ukąszenie z ciężkim zatruciem, które charakteryzuje się silnym wstrząsem, występującym po kilkudziesięciu minutach od wstrzyknięcia jadu.

Wiosną łatwiej spotkać żmije. Jad jest szczególnie niebezpieczny dla dzieci i osób pod wpływem alkoholu.

Podstawowym celem pierwszej pomocy po ukąszeniu żmii jest opóźnienie toksycznego działania jadu na organizm człowieka. Najważniejszym elementem jest natychmiastowe wezwanie specjalistycznej pomocy lub przetransportowanie osoby poszkodowanej do szpitala. Nie bez znaczenia jest to, że ofiarom ukąszenia stosunkowo trudno jest zachować spokój. Dlatego też, jeśli jest to możliwe, należy poprosić osobę poszkodowaną o nie zmienianie pozycji ciała. Jeśli miejsce ukąszenia żmii znajduje się na nodze, należy ją unieruchomić i ułożyć poniżej poziomu serca. Co ważne, miejsca tego nie należy dezynfekować wodą utlenioną – jeśli jest zabrudzone można przemyć je wodą z mydłem i przykryć wyjałowioną gazą.

Wiele osób uważa, że po ukąszeniu żmii należy zastosować opaskę uciskową powyżej miejsca ukąszenia. Nie jest to jednak konieczne wówczas, gdy osoba poszkodowana może trafić do szpitala w ciągu 30 minut od wstrzyknięcia jadu. Takie postępowanie jest natomiast niezbędne przy ukąszeniach węży tropikalnych. Niezbyt dobrym pomysłem jest natomiast nacinanie czy przypalanie miejsca ukąszenia, a także odsysanie jadu. Takie zabiegi mogą skutkować uszkodzeniem naczyń krwionośnych, a także przyśpieszyć proces wchłaniania się jadu.

Po ukąszeniu żmii osobie poszkodowanej podaje się antytoksynę jadu żmii, która otrzymywana jest z surowicy krwi koni, uodpornionych na jad węża.

Wśród podstawowych wskazań do jej podania można wymienić m.in.:

• hipotonię,
• leukocytozę,
• nieprawidłowości w pracy serca,
• rozległy miejscowy obrzęk.

Nie można natomiast jej podawać u osób, które są uczulone na końską surowicę, a także, jeśli w przeszłości pacjentowi podawano już antytoksynę końską.

Żmija zygzakowata nigdy nie atakuje człowieka bez wyraźnego powodu. Zazwyczaj jest to jej reakcja na bezpośrednie zagrożenie życia np. gdy podczas spaceru niechcący na nią nadepniemy. Szczególnie narażone na ukąszenia są osoby, które mieszkają w pobliżu łąk i lasów. Rekomendowanym rozwiązaniem jest zakup specjalnego odstraszacza, który emituje dźwięki o częstotliwości od 3000 do 1000 Hz. Może on zabezpieczyć teren o wielkości 1500 m kwadratowych i nie wykazuje żadnego negatywnego wpływu na węże i inne gady.

Jeśli już na swojej drodze spotkasz żmiję zygzakowatą to nie wpadaj w panikę i nie zbliżaj się do niej. Zalecanym rozwiązaniem jest spokojne wycofanie się. Oprócz tego podczas spacerów zakładaj buty za kostkę, które uchronią cię przed ewentualnym ukąszeniem wówczas, gdy nadeptniesz na żmiję.